Um 1800 en de Alfonsusschool.

Er is het nodige te doen omtrent de mogelijke stopzetting van het gebruik van de Alfonsuschool aan de
Kapel in 't Zand als school, om meerdere redenen een slechte ontwikkeling. Het verlies van de functie van
de school betekent niet per definitie het verlies van het gebouw, maar de bedreigingen ervan nemen wel
navenant toe. Als het even mogelijk is om de oorspronkelijke functie te behouden is dat wel zo gewenst
omdat functieverlies niet alleen leegstand en verloedering met zich meebrengen maar een andere invulling,
bijvoorbeeld met appartementen, veelal leidt tot aantasting van de monumentale waarden.
Het is dan ook zeer terecht dat Stg. Ruimte een actie op touw zet om die oorspronkelijke functie te handhaven
en het gebouw op de monumentenlijst te krijgen.
Wat zijn dan die monumentale waarden van het gebouw?
Ten eerste is het ontwerp van de school van de hand van de Roermondse architect Caspar Franssen (1860-
1932).
Tot voor kort was dat niet helemaal zeker, maar er waren wel duidelijke indicaties:
1. Franssen bouwde, veelal samen met zijn zoon ir. Jos Franssen, in het eerste kwart van de 20e eeuw
meerdere scholen (één voorbeeld is de Paredisschool aan de Begijnhofstraat, een rijksmonument).
Franssen was weliswaar vooral bekend als kerkenbouwer (de vernieuwde torenspits van de kapel in
't Zand is ook van zijn hand), en vele van zijn kerken in het land staan op de rijksmonumentenlijst,
maar daarnaast had het duo vader/zoon zich vooral bekwaamd in scholen.
2. Er bestaat van de Alfonsusschool een tweelingexemplaar in Tegelen, waarvan vaststaat dat het van
Franssen is. De overeenkomsten tussen beide panden zijn onmiskenbaar en een belangrijk deel van
de omschrijving/waardering van deze school in het monumentenregister is zonder meer van
toepassing op de Alfonsusschool.
3. De Um 1800 stijl waarvan Franssen zich meerdere malen heeft bediend (al zullen sommigen
zeggen: 'bezondigd'), met als meest sprekend voorbeeld het Groot Seminarie aan de Swalmerstraat
uit de periode 1922/23.
Inmiddels schijnt vast te staan dat Caspar Franssen inderdaad de ontwerper is. En Franssen was niet de
minste in monumentenland. Van deze leerling van Pierre Cuypers staan vele ontwerpen in Nederland op de
rijksmonumentenlijst.
Die bijzondere stijl is tevens de tweede reden waarom het gebouw waardevol is. Die stijl is namelijk vrij
zeldzaam.
De Um 1800 stijl ontstond rond 1910 als reactie op het rationalisme en de Art Nouveau uit deze periode en is
vernoemd naar de publicatie uit 1908 van de Duitse architect Paul Mebes: ‘Um 1800-Architektur und
Handwerk im letzten Jahrhundert ihrer traditionellen Entwicklung’.
Het is een 'conservatieve' of historiserende stijl die teruggrijpt op neobarok en neoclassicistische ontwerpen
uit de periode rond 1800; conservatief qua vormgeving maar veelal progressief in het materiaalgebruik dan
wel bouwtechniek en constructiemethoden (bijvoorbeeld gewapend beton).
Mebes wilde vooral terug naar de bouwstijl van het einde van de achttiende en begin van de negentiende
eeuw vanwege de sobere klassieke vormgeving uit die periode, met spaarzaam gebruik van decoraties. Zijn
invloed bleef weliswaar beperkt, enkel gedurende het eerste kwart van de 20e eeuw, maar vond wel
navolging. Architecten die zich ermee bezighielden waren, naast Franssen, ook de uit Roermond afkomstige
architecten Jos en Ed Cuypers en Frans Dupont.
Van Jos Cuypers valt te noemen de uitbreiding van het Prinsenhof uit 1911/13, van Jos Dupont
Godsweerdersingel 83 en van Ed Cuypers Huize Ernst Casimir aan de Venloseweg (helaas leegstaand en
ernstig verminkt door de aanpalende hoogbouw), alle drie rijksmonumenten.
Ed Cuypers, die ook beschouwd wordt als vader (of in ieder geval inspirator) van de Amsterdamse School
heeft meerdere ontwerpen in de Um 1800 stijl op zijn naam staan.
Ook de uit Roermond afkomstige Nijmeegse architect Oscar Leeuw heeft in deze stijl ontworpen.

Een typerend voorbeeld van de stijl: Oranjesingel 2 Nijmegen van architect W. van der Waarden uit 1915,
door Oscar Leeuw in 1919 verbouwd

Er zijn dus nogal wat Roermondse dan wel uit Roermond afkomstige architecten die deze stijlvariant uit
begin 20e eeuw toepasten, een extra reden om voorzichtig te zijn met deze betrekkelijk zeldzame
stijlbloempjes.

Een derde reden om het gebouw, bij voorkeur als school, intact te laten is de monumentale omgeving van de
Kapel in 't Zand. Dicht bij elkaar liggen, naast de Alfonsusschool, het Oude Kerkhof, de Kepelse Meule,
kapel en klooster alsmede Kruiswegpark, ook alle vier rijksmonument. Dit monumentale ensemble verdient
extra aandacht en behoud.
De school is een karakteristiek voorbeeld uit de Um 1800 stijl met zowel neo-klassicistische als neo-barok
elementen (dat laatste geldt vooral de dakruiter).
Alles bij elkaar is de Alfonsusschool dus niet alleen monumentaal, maar ook als stijlvoorbeeld tamelijk
zeldzaam.

Kortom, wie oog heeft voor de bijzondere en monumentale structuur van buurtschap de Kapel in 't Zand:
ondersteun die actie van Ruimte en teken voor de monumentenstatus en het behoud als school.
(zie http://stichtingruimteroermond.nl/, alwaar ook een fotoreportage van Harry Segers, die laat zien dat niet alleen het
casco, maar ook het rijk gedetailleerde interieur zeer de moeite waard is).
Willem Cartigny